مرجع اطلاعات جامع و مشاوره مناطق «آزاد» و «ویژه اقتصادی»

اقتصاد مقاومتی ، مطالعه و پژوهش ، مقاله پژوهشی حاضر که به بررسی نقش مناطق آزاد در بسترسازی برای اجرای محورهای درون‌زایی و برون‌گرایی اقتصاد مقاومتی می‌پردازد، به‌قلم پگاه محمدی و امید عارفی و به همتِ ماهنامه مجله اقتصادی منتشر شده است. ، سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی نقش چارچوب اقتصاد ایران را دارد. این سیاست‌ها با هدف تأمین رشد پویا و بهبود شاخص‌های مقاومت اقتصادی و دستیابی به اهداف سند چشم‌انداز 20 ساله ابلاغ شده است. یکی از محورهای اصلی اقتصاد مقاومتی درون‌زایی و برون‌گرایی آن است. با توجه به اینکه مناطق آزاد شرایط مناسبی برای ارتباط با مناطق برون‌مرزی دارد می‌توان از

اقتصاد مقاومتی (ابلاغی 1392) نیز به اهداف مشابهی اشاره شده است؛ یعنی توسعه حوزه عمل مناطق آزاد و ویژه‌ی اقتصادی کشور به منظور (1) انتقال فناوری‌های پیشرفته، (2) گسترش و تسهیل تولید، (3) صادرات کالا و خدمات و (4) تأمین نیازهای ضروری و منابع مالی از خارج. اما ماده 1 قانون مناطق چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری صنعتی ایران (مصوب 1372) به اهداف دیگری ناظر به توسعه محلی نیز تاکید دارد؛ مواردی نظیر تسریع در انجام امور زیربنایی، عمران و آبادانی، افزایش درآمد عمومی و ارائه خدمات عمومی. بر این اساس با توجه به عدم موفقیت مناطق آزاد ایران در

اقتصاد مقاومتی (انتقال فناوری‌های پیشرفته، گسترش و تسهیل تولید، صادرات کالا و خدمات و تأمین نیازهای ضروری و منابع مالی از خارج) و همچنین در مقایسه با مناطق آزاد موفق جهانی ریشه در عوامل متعددی دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارت است از: • اعطای غیرهدفمند معافیت‌ها و امتیازات؛ • وابستگی منابع درآمدی مناطق آزاد به واردات؛ • نبود زیرساخت‌های متناسب با اهداف مولد؛ • تعیین نامناسب وسعت و مکان‌یابی غیردقیق مناطق آزاد؛ • عدم تمرکز بر وظایف تخصصی. براین‌اساس و با توجه به مطالعه مناطق آزاد و ویژه اقتصادی موفق جهان، پیشنهادهایی ناظر به اصلاح قوانین و فرایندهای ایجاد و فعالیت مناطق آزاد به ترتیب

عوارض از واردات ورود کالای همراه مسافر و تردد خودروهای سواری در محدوده مناطق جدید میباشد که مغایر با اهداف مورد نظر در اقتصاد مقاومتی است. ، مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی ، اینچه برون ، بوشهر ، بانه و مریوان ، مهران ، سیستان ، اردبیل ، قصرشیرین ، مناطق آزاد ، مناطق آزاد تجاری - صنعتی ، مناطق آزاد جدید ، ایجاد مناطق آزاد ، مناطق ویژه اقتصادی ، مناطق ویژه ، پژوهش ، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی ، ایجاد مناطق ویژه ، نقشه ، اظهارنظر کارشناسی درباره: «لایحه ایجاد هفت منطقه آزاد تجاری- صنعتی و دوازده منطقه ویژه اقتصادی» چالش های ناشی از وسعت محدوده های مناطق آزاد و بررسی اجمالی نقشه های پیوست لایحه ، ،

مقاومتی، 4 هدف اصلی برای مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در نظر گرفته شده، که عبارتند از : "توسعه حوزه عمل مناطق آزاد و ویژه‌ی اقتصادی کشور به منظور (1) انتقال فناوری‌های پیشرفته، (2) گسترش و تسهیل تولید، (3) صادرات کالا و خدمات و (4) تأمین نیازهای ضروری و منابع مالی از خارج." این در حالی است که وضعیت فعلی  ایجاد مناطق آزاد و ویژه‌ی اقتصادی در کشور، به سختی می‌تواند اهداف فوق را محقق سازد. از مهمترین دلایل این موضوع می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: ایجاد مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در مناطق محروم و بدون زیرساخت: در بسیاری موارد ایجاد مناطق آزاد و ویژه اقتصادی  متاسفانه به ابزار انتخاباتی و تبلیغاتی برخی از سیاستمداران تبدیل شده است، منجر به تعدد بی حاصل مناطق آزاد و ویژه اقتصادی (1) و عدم تحقق اهداف مدنظر از ایجاد مناطق شده است؛ علاوه بر عدم تحقق اهداف، منجر به بروز معضلاتی نظیر هدررفت منابع ملی، قاچاق کالا و ارز و فرار مالیاتی نیز گردیده است. همچنین وجود مناطق مسکونی در محدوده مناطق آزاد، به گسترش تخلفات و انحراف مناطق آزاد از اهداف اصلی خود دامن زده است. ایجاد مناطق بدون ارائه‌ی طرح‌های توجیهی: مناطق آزاد و ویژه پیشنهادی، غالبا فاقد طرح‌های توجیهی و اقتصادی هستند و صرفا ادعاهایی به منظور ظرفیت‌های بالای منطقه مطرح می‌شود که مبتنی بر آن، سرمایه‌گذاران پس از ایجاد منطقه آزاد و ویژه اقتصادی به سمت مناطق سرازیر خواهند شد؛ اما عملا با ایجاد منطقه، به دلیل عدم مطالعات کارشناسی و همچنین عدم تامین زیرساخت، چنین نتیجه‌ای رخ نمی‌دهد. لذا باید سازوکاری تعیین شود تا نمایندگان دولت و مجلس به جای رایزنی و لابی‌گری جهت افزایش تعداد مناطق آزاد و ویژه حوزه متبوع خود، تلاش خود را در راستای تامین زیرساخت و افزایش تولید و صادرات صرف نمایند و در صورت اثربخش بودن فعالیت ایشان، حوزه انتخابی‌شان دارای منطقه آزاد یا ویژه خواهد شد. عدم وجود ضمانت اجرایی در قانون برای تأمین زیرساخت‌های مناطق : در مواردی نظیر ماده 23 قانون برنامه ششم توسعه (مصوب مجلس) و آیین‌نامه چگونگی ایجاد مناطق آزاد (مصوب دولت) به لزوم تامین زیرساخت قبل از ایجاد و فعالیت مناطق آزاد تاکید شده است، اما متاسفانه این مقررات ضمانت اجرایی نداشته، هر دو نهاد فوق‌الذکر شرط خود را نقض نموده و اقدام به پیشنهاد و تصویب مناطق فاقد زیرساخت نموده‌ا‌ند. لذا باید به دنبال تعیین فرایندی بود تا ضمانت اجرایی "تامین زیرساخت مناطق آزاد قبل از ایجاد منطقه" را افزایش دهد. استفاده از ظرفیت سیسات‌های کلی و برنامه هفتم توسعه، نقش قابل توجهی در افزایش ضمانت اجرای سازوکار پیشنهادی خواهد داشت. با توجه به موارد فوق، به نظر می‌رسد تأمین زیرساخت‌های منطقه، ایجاد ضمانت اجرایی برای تأمین آن و همچنین جلوگیری از ایجاد مناطق جدید بدون ضوابط و صرفا به دلیل تبلیغات انتخاباتی، ضروری است. از این رو، پیشنهاد می‌شود تا مناطقی در اولویت تبدیل به مناطق آزاد و ویژه اقتصادی قرار گیرند، که از ویژگی‌های اولیه برخوردار باشند. یک ظرفیت بسیار مناسب در این موضوع، استفاده از شهرک‌ها و نواحی صنعتی برای تبدیل شدن به مناطق ویژه و استفاده از مناطق ویژه برای تبدیل شده به مناطق آزاد است. به نحوی که یک منطقه جغرافیایی، برای تبدیل شدن به منطقه‌ی آزاد و ویژه، لازم است تا مراحلی را طی کرده و طی یک فرایند پلکانی، به منطقه آزاد تبدیل شود. جمع‌بندی و ارائه پیشنهاد در این گزارش مختصرا به چالش‌های فعلی تشکیل مناطق آزاد و ویژه اقتصادی پرداخته شده و اشاره شد که شیوه‌ی فعلی در تشکیل مناطق، نمی‌تواند اهداف تعیین شده برای آنها (مندرج در بند 11 سیاست‌های کلی اقتصاد

اقتصاد مقاومتی، اهداف اصلی ایجاد و توسعه مناطق آزاد در کشور باید «انتقال فناوری‌های پیشرفته، گسترش و تسهیل تولید، صادرات کالا و خدمات و تأمین نیازهای ضروری و منابع مالی از خارج» باشد که دستیابی به این اهداف در گرو الزاماتی است که باید مدنظر سیاست‌گذار قرار گیرد. یکی از الزامات مهم در این زمینه اصلاح و کارآمدسازی قوانین مربوط به مناطق آزاد و پیش‌بینی ضمانت‌های اجرایی و سازوکارهای نظارتی و پاسخ‌گویی مناسب است. در پاسخ به این سؤال که چه اشکال‌ها و ایرادهایی در قانون «چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری و صنعتی» وجود دارد و اینکه چه اصلاحاتی در

جذب سرمایه‌های خارجی تقویت تولید و توسعه صادرات و توسل به برخی درآمدهای ناپایدار مانند فروش اراضی اخذ عوارض از واردات ورود کالای همراه مسافر و تردد خودروهای سواری در محدوده مناطق جدید می‌باشد که مغایر با اهداف مورد نظر در اقتصاد مقاومتی است. ، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی ، ، مناطق آزاد ، مناطق آزاد تجاری - صنعتی ، مناطق آزاد جدید ، ایجاد مناطق آزاد ، پژوهش ، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی ، اظهار نظر کارشناسی درباره لایحه ایجاد هفت منطقه آزاد تجاری- صنعتی و دوازده منطقه ویژه اقتصادی - چالشهای ناشی از وسعت محدوده های مناطق آزاد و بررسی اجمالی نقشه های پیوست لایحه ، ،